اقرار می­کنم که به رغم سال ها زندگی در اصفهان و چهار سال حضور در دانشگاه این شهر که از قضا تنها دانشگاهی بود که دپارتمان ارمنولوژی داشت ، و برخورداری از مصاحبت چند دوست ارمنی از جمله زاون قوکاسیان، حتی نام آزاد ماتیان استاد زبان ارمنی در دانشگاه این شهر ، شاعر ، نمایشنامه نویس ، نقاش و مجسمه ساز باسابقه ارمنی را هم نشنیده بودم.

خیلی از روبرت متشکرم که در این فیلم مستند و پر جاذبه، بنده و دیگران را با این شخصیت برجسته اما کمتر شناخته شده ، آشنا کرد. در فاصله دو کوچ ، با اشاره ای به کوچ ارامنه از اطراف کوه های آرارات به ایران در دوران صفویه و پراکنده شدن شان در اصفهان و حوالی اش – حدود چهار صد سال پیش- آغاز می شود. فیلم به شیوه مستندهای روایتگر ، بر مبنای روایت خود شخصیت شکل گرفته و طی آن با زیر و بم زندگی پر تلاطم او آشنا می شویم. شخصیتی چند بعدی که دشواری های بسیاری را از سر گذرانده ؛ اما به رغم اثبات برادری اش ، همواره در موقعیت یک اقلیتی محروم از برخی مواهب زندگی باقی مانده و هرگز چنان که شایسته اش بوده ، مورد توجه مردم و مسئولان قرار نگرفته. مردی که با ترجمه های دو زبانه اش از ارمنی به فارسی و فارسی به ارمنی ، نقش مهمی در آشنایی دو طرف نسبت به فرهنگ و هویت ایرانی ها و ارمنی ها داشته است. از جمله ترجمه برخی غزلیات حافظ و رباعیات خیام به زبان ارمنی ، و چاپ دو مجموعه شعر مستقل به نام های «گل های کویر» و«آهنگ های بی انقطاع» که در برگیرنده دغدغه های ذهنی وی در باره عشق و زندگی و رنج های بشری اند.. در فیلم به موضوعی کمتر شناخته شده نیز اشاره می شود که بسیار جالب است. نمی دانم شما در باره جریانی به نام «نرگاقت» چیزی شنیده اید یا نه؟ گویا پس از جنگ جهانی دوم- سال 1946- دولت ارمنستان که آن زمان جزئی از اتحاد جماهیر شوروی سابق بوده ، تصمیم می گیرد ارامنه مقیم ایران را به عنوان مهاجر باز پس گیرد. اما در میانه کار این قرار و مدار بر هم می خورد و ارامنه از بازگشت به سرزمین اصلی خود مایوس می شوند. در زبان ارمنی به این اتفاق تلخ ، نرگاقت می گویند. آزاد ماتیان در همین سال به دنیا می آید. نام فیلم – در فاصله دو کوچ- به همین ماجرا اشاره می کند. آزاد در شرایطی به دنیا آمده که چند فرزند خانواده پس و یا حتی پیش از تولد ، از دست رفته اند و مادر خانواده علاوه بر نذر ونیاز در همه کلیسا های ایران ، به حضرت عبدالعظیم هم می رود و دخیل می بندد. حتی از دعا نویسان دعایی می گیرد که آن را در بالش نوزاد قرار می دهد تا او را از دست ندهد و بماند. به این ترتیب، هنرمندی در میان ارامنه که بیش تر در زمینه امور فنی صاحب استعداد شناخته می شوند ، ظهور و بروز می کند که نقش مهمی در معرفی فرهنگ قومی خود داشته است. فیلمساز کوشیده است در این اثر با گرایشی همدلانه، ما را با ابعاد مختلف و گاه متضاد این شخصیت «فنومن» آشنا کند. صافاریان در پشت دوربین، به نقش مصاحبه گر ، انگیزه وبهانه های خوبی برای خودافشاگری این هنر مند ایجاد می کند. هنرمندی که به گفته خودش دو شخصیت دارد، یکی شاعر و نویسنده و نقاش و چه و چه با نام آزاد ماتیان ودیگری بانام طنز آلود « زادور اقلی » که نام مستعارش در نوشته ها وسروده های شوخ طبعانه اش بوده و اشاره دارد به وجه دیگری از هویت وی، که مردی است بذله گو و طناز و با همین هویت چند اثر نمایشی نیز نوشته که یکی از آن ها به نام «داماد آمریکایی» در سال های نخست انقلاب و به تبع شرایط روز، با نگاهی انتقادی به نقش آمریکایی ها در زمان شاه اشاره دارد و مدت ها بر صحنه بوده است. تنها دلخوشی ماتیان پسر و عروس وی هستند که در آمریکا به سر می برند و گاهی از طریق اسکایپ با پدر و مادرشان در تماس­اند. عجیب این که به رغم فشار های همه جانبه ای که بر او وارد شده و می شود، روحیه خود را نباخته و همواره طناز و شاد و سر حال به نظر می رسد. از جمله در یک میهمانی دوستانه در تهران، همراه با نوای پیانو ، آواز می خواند و می رقصد. و این در حالی است که یک بار توسط گروهی از داشناک ها ، در معرض ترور قرار گرفته ولی جان سالم به در برده است.

داشناک یک حزب قدیمی متشکل از ارامنه است که گرایش رادیکالی دارند و گاه دست به خشونت هم می زنند. این گروه، همان هایی هستند که هر ساله در سالروز قتل عام ارامنه در دوران عثمانی، تظاهراتی در جای جای جهان برگزار می کنند. باری، آزاد ماتیان عضو داشناک نیست و گاهی هم علیه آن­ها اعلامیه داده و به همین دلیل، مورد تهدید دائمی است. روبرت که او را بیشتر به عنوان منتقد و مترجم سینمایی می شناسیم، در این مستند پرتره، به شیوه روایتگری، توانسته است فیلمی سرزنده ، تاثیر گذار و جذاب در باره زندگی یکی از هم­کیشان خود خلق کند. هرچند زمان فیلم اندکی طولانی است – حدود 80 دقیقه- و با حذف برخی صحنه های تکراری ، فیلم ضرباهنگ بهتری هم پیدا می کند. هنوز هم دیر نشده است.

منبع: http://www.irandocfest.ir/fa/doc/news/611/%D9%85%DB%8C%D8%A7%D9%86-%D8%A7%D8%B1%D8%A7%D9%85%D9%86%D9%87